Mexico 1968 met Olympisch goud voor Ada Kok op 200m vlinderslag

Precies tweeënvijftig jaar geleden kwam Ada Kok na de gouden medaille op de 200m vlinderslag bij de Olympische Spelen in Mexico terug in Nederland. Die gebeurtenis veranderde het leven van de 21-jarige zwemster.

Ada Kok won de gouden medaille op de 200 meter vlinderslag na een fascinerend duel met de Oost-Duitse Helga Lindner. Dat was een magis­traal hoogtepunt. Dat Ada boven zich zelf kon uitstijgen was absoluut het gevolg van haar fenomenals mentale weerbaarheid. De medaille veranderde haar leven, dat is begrijpelijk. Zij ontwikkelde zich als persoonlijkheid en een bekende verschijning in vele opzichten. Jarenlang werkte zij in de Sport Promotion voor Speedo International en Nederland.

Haar erelijst is indrukwekkend:

Olympisch kampioene 1968 200m vlinderslag
Zilveren medaille OS 1964 100m vlinderslag en 4x100m wisselslag estafette
Europees kampioene 100m vlinderslag 1962 Leipzig en 1966 Utrecht
Europees kampioene 4x100m wisselslag estafette 1966 Utrecht
EK-zilver 4x100m wisselslag estafette 1962 en 400m vrije slag 1966

Sportvrouw van het jaar in Nederland: 1965, 1966 en 1968

Ada Kok vestigde negen keer een wereldrecord (tussen 1963 en 1967) en negen keer (tussen 1962 en 1967) een Europees record op haar favoriete specialiteit, de vlinderslag.

Daarnaast waren er nog eens 20 Nederlandse records en 17 nationale titels (7x 100 vlinder, 2x 20 vlinder). Zij was in Nederland ook specialiste op de 400 (4 titels) en 1500 meter vrije slag (3 titels).

Feest van en voor Ada KokCollage Jan Soek†

Verder ging ‘Mexico 1968’ voor Nederland de Olympische geschiedenis in als het meest teleurstellende zwemtoernooi tot dat moment. Ofwel, het was een dramatisch diepte­punt. Later zou ‘Barcelona 1992’ dat predicaat krijgen.

De technische leiding was in handen van Rob Kerkhoven, die al voor de Olympische Spelen aan de KNZB had gemeld, dat hij na afloop van het toernooi zou stoppen. Al zijn ambitieuze plannen van dat jaar leden schipbreuk door gebrek aan vertrouwen bij diverse instanties.

Het plan van Kerkhoven was om na een zwaar winterseizoen, waarin de voorlopige ploeg een trainings- en wedstrijdtrip (inclusief hoogtesta­ge in de Pyreneeën) van 6 weken zou afsluiten met een zeslanden wed­strijd in Stockholm, de eerste Mexico- kandidaten aan te wijzen. Het NOC ging daar niet mee akkoord en dus moesten de NK in Utrecht (einde juli) de beslissing brengen. Het rommelde toen al bij de clubtrainers­, die openlijk wantrouwen ten opzichte van de bondscoach en diens functioneren ventileerden. Het idee van vroege selectie was echter zo gek nog niet en zou vele tientallen jaren later navolging vinden.

Toch kwam met hangen en wurgen een Olympische selectie van 11 dames en 6 heren tot stand. Voorlopige kandidaten bevestigden hun vorm, half aangewezen kanshebbers vielen af of redden het toch en een enkele nieuweling kreeg alsnog het vertrouwen. Zelfs een kwartet zwemmers voor de 4×200 vrij slaagde er via een speciaal ingelaste race (time trial) in een ticket voor Mexico te verdienen. De officiële poging om een Nederlands record te vestigen mislukte door een te snelle overname bij de derde wissel, maar de marge met de limiet (8.10) was zo ruim (3,7 seconden), dat het NOC na een eerdere afwijzing alsnog overstag ging.

De gouden medaille van Ada Kok, die vier jaar na het zilver van Tokio dan eindelijk op de hoogste Olympische troon plaats mocht nemen, was natuurlijk het hoogtepunt in Mexico. Voor het overige was het Nederlandse optreden bepaald niet overtuigend met slechts vier finaleplaatsen.

Illustratief was de uitschakeling van de vier zwemsters op de altijd zo succesvolle vrije slag estafette en dat kwam hard aan; de wisselslagploeg werd slechts zevende. Enig lichtpuntje bij de mannen was de zesde plaats van de jonge Bob Schoutsen in de finale 100 meter rugslag.

V.l.n.r. Rob Kerkhove, Nel Bos, Cobie Butter, Ada Kok en Klenie Bimolt. Deze dames waren een jaar eerder goed voor een wereldrecord op de 4x110 yards wisselslag estafette in BlackpoolFoto 1967
Op de 4×100 meter wisselslag estafette was er voor Coby Buter (1.10.3), Klenie Bimolt (1.20.7), Ada Kok (1.05.5) en Nel Bos (1.02.2) niet meer dan een zevende plaats weggelegd in 4.38.7. Eerder in 1968 vestigde het kwartet tijdens een zeslandenwedstrijd in Stockholm met 4.35.5 een Europees record; een jaar eerder in 1967 kwamen dezelfde dames Bos, Buter, Kok en Bimolt (vlnr op de foto) nog tot een wereldrecord op de 4×110 yards.

De namen en feiten:

Dames (11)
Toos Beumer, Nereus
: 100m vrije slag, 4x100m vrije slag estafette
Klenie Bimolt, GZ&PC: 200m schoolslag, 4x100m wisselslag estafette (schoolslag)
Nel Bos, ADZ: 100m vlinder, 100m vrije slag, 4x100m wisselslag estafette (vrije slag), 4x100m vrije slag estafette
Coby Buter, Zwemlust: 100m rugslag, 4x100m wisselslag estafette (rugslag)
Mirjam van Hemert, VZC Vl.: 100m vrije slag, 4x100m vrije slag estafette
Marjan Janus, HPC: 100m schoolslag
Ada Kok, de Futen: 100 en 200m vlinderslag, 4x100m wisselslag estafette (vlinderslag)
Henny Pentermann, HDZ: 200m wisselslag pers.
Hella Rentema, GDZ: 4x100m vrije slag estafette
Coby Sikkens, GZ&PC: 100 en 200m rugslag
Bep Weeteling, Nereus: 100 rug en 200m rugslag, 4x100m vrije slag estafette

Op de 4×100 meter wisselslag estafette was er voor Coby Buter (1.10.3), Klenie Bimolt (1.20.7), Ada Kok (1.05.5) en Nel Bos (1.02.2) niet meer dan een zevende plaats weggelegd in 4.38.7. Eerder in 1968 vestigde het kwartet tijdens een zes landenwedstrijd in Stockholm met 4.35.5 een Europees record. Geen finaleplaats was er voor het estafetteviertal op de 4×100 meter vrije slag. Hella Rentema, Bep Weeteling, Mirjam van Hemert en Nel Bos kwamen 0,4 seconde te kort om mee te doen in de eindstrijd. Met 4.16.7 bezette het teleurgestelde viertal de negende plaats.

Hoogte
De tijden in Mexico werden nadelig beïnvloed door de grote hoogte (ongeveer 2400 meter), waarmee men te maken had. Niettemin bleven de Nederlanders, ondanks een lange periode van acclimatiseren ver verwij­derd van hun normale niveau.

Heren (6)
Rinus van Beek, het Y: reserve 4x200m vrije slag estafette, 200m rugslag
Elt Drenth, Zwemlust: 200m vrije slag, 4x200m vrije slag estafette
Dick Langerhorst, HZ&PC ’s Gravenhage: 200m vlinderslag, 4x200m vrije slag estafette
Aad Oudt, ZIAN: 200m vrije slag, 4x200m vrije slag estafette
Johan Schans, Vechtstreek 200m vrije slag, 4x200m vrije slag estafette
Bob Schoutsen, de Dolfijn 100 rug en 200m rugslag

Op de 4 x 200 meter vrije slag estafette was het eindresultaat van het Nederlandse kwartet een elfde plaats in 8.17.0. De individuele tussentijden waren: Langerhorst 2.02.7, Schans 2.04.2, Oudt 2.05.0 en Drenth 2.05.1.

Ploegleiding
Klaas van de Pol, chef d’équipe
Rob Kerkhoven, bondscoach/ trainer
Iet Koster-Van Feggelen, damesleidster
Wil Storm-Landweer, damesleidster
Piet Verwoerdt, herenbegeleider

Afscheid
Acht van de elf Mexico-zwemsters beëindigden na de Spelen hun loop­baan, de meesten door de enorme en vooral pijnlijke  teleurstelling. Drie van de zes mannen stopten eveneens.

Bob Schoutsen (17) vervolgde zijn carrière, behaalde EK-brons op de 100 rug in Barcelona 1970 en werd 9e op de 100 en 200 rug in München. De Amsterdammer behaalde 20 Nederlandse titels en vestigde 32 NR’s. Ook Cobie Buter (22) ging door en zwom in Barcelona naar EK-zilver op de 100 rug. Haar erelijst telt: 5 Nederlandse titels en 4 records.
De 19-jarige Johan Schans rook zijn Olympische kansen op de 4x200m vrije slag. Terug in Nederland bleef hij het open water trouw en zwom (internationale) marathons. In het profwereldje behaalde hij in 1969 de wereldtitel.
Slechts enkele maanden maakte Hella Rentema (GDZ Groningen) deel uit van de Nederlandse ploeg en bij de NK in Utrecht was zij verrassend tweede op de 100m vrije slag. Mexico was haar laatste wedstrijd, omdat zij een jaar later koos voor het afronden van de middelbare school. Daarna emigreerde zij naar Canada, waar vele jaren later haar zoon Mark Versveld als Canadees WK-zilver behaalde (1998) en in Sydney 2000 finalist was. Zijn moeder, Hella Versveld-Rentema, volgde hem vanaf de tribune in het Aquatic Centrum.

V.l.n.r. Hella Rentema, Cobie Buter, Johan Schans en Bob Schoutsen

Internationaal
De meeste medailles in Mexico waren voor de USA al bleef een van de grote favorieten: Mark Spitz. Verrassingen waren er ook. Zo leek de onbekende Djurdjica Bjedov op de 100 meter schoolslag bij de dames geen last te hebben van de ‘hoogte’. De Joegoslavische verbeterde als enige haar p.r., won een Gouden medaille en liet daarna nooit meer iets van zich horen. Als Master deed zij mee met de EMK 2013 in Eindhoven. Galina Prozumenshikova en Cathy Ball, in die tijd de absolute vedetten op de schoolslag, hadden behoorlijk last van de hoogte. Nooit had iemand gehoord van de Australische Lynn McClements. Zij won tot ieders verrassing de 100 vlinder, werd in Perth gehuldigd en verdween daarna in de anonimiteit. De DDR deed voor het eerst internationaal van zich spreken tijdens de Spelen (men kwam onder eigen vlag uit) door o.a. de fameuze rugslagzwemmer Roland Matthes (2x goud).

Reünie in oktober 2018
Vijftig jaar na ‘Mexico’ werd het initiatief genomen om op Papendal een grote reünie te houden van de Olympiërs van vijftig jaar eerder.
Natuurlijk was er ook tijd om op de foto te gaan, ook al was niet iedereen van de aanwezigen nog ter plekke.

Achter v.l.n.r. Marjan Lablans-Janus, Betty Wouda-Heukels (echtgenote van waterpolospeler Hans Wouda), Toos Krediet-Beumer, Ada van der Linden-Kok, Coby Bolman-Buter, Coby de Koning-Sikkens, en Bep Weeteling. Vóór Mirjam Smaal-van Hemert, Mariette van der Want-Dommers (schoonspringen), Johan Schans en Bob Schoutsen.

Grote zwemafvaardiging bij Olympische Spelen 1964 Tokio

Van 11 t/m 18 oktober 1964 stond in Tokio het zwemmen op het Olympisch programma. Foto’s van de opening, op Facebook gepubliceerd door Herman Vriens waren de aanleiding terug te gaan in de tijd. Al weer 56 jaar geleden. 

Nooit in de geschiedenis van de Nederlandse zwemsport werd een zo grote ploeg (26 personen) als in 1964 naar de Olympische Spelen in Tokio afgevaardigd. Vijftien dames waren uitverkoren om naar de Japanse hoofdstad te reizen in gezelschap van maar liefst elf mannen. Nadat de afvaardi­ging via een zwaar trainingskamp in Rotterdam was dolge­draaid, kon slechts een enkeling goed presteren. 

Een stage van drie weken in het Sportfondsenbad Zuid in Rotterdam met zware trainingen, maar matige huisvesting om ook echt goed te rusten. Maar er is wel veel gelachen en plezier gemaakt! Zo groot was de ploeg van toen.

Vlinderfavoriete (100m) Ada Kok, wereldrecordhoudster, kreeg het zilver omgehangen en tevens waren er medailles op de 4x100m wisselslag estafette (zilver) en 4x100m vrije slag estafette (brons). Erica Terpstra, vierde op de persoonlijke 100 vrij, speelde in de crawlestafette een hoofdrol door in de eindsprint de Hongaarse dames naar een vierde plaats te verwijzen. Finaleplaatsen waren er voor Betty Heukels (6e op de 400 wissel in 5.30.3) en Klenie Bimolt (7e op 200 school in 2.51.3).

Bij de mannen was de zesde positie van Jan Jiskoot op de 400 meter wisselslag persoonlijk goed voor een Olympisch diploma. Zijn 5.01.9 was goed voor een Nederlands record. De drie estafette ploegen kwamen niet verder dan de series. Het wisselslag kwartet, bestaande uit Jan Weeteling 1.04.2, Herman Vriens 1.12.30, Jan Jiskoot 1.00.80 en Ron Kroon 55.30 kwam met 4.12.60 slechts 0,3 seconde te kort om de finale te bereiken. Op de 4x100m vrije slag eindigden Ron Kroon 55.90, Vinus van Baalen 55.40, Jan Jiskoot 56.30 en Bontekoe 56.20 als tiende in 3.43.80. (finale-entree 3.42.70). Er deden 13 landenploegen mee. Op de 4x200m vrije slag (15 landenploegen) was de start van Johan Bontekoe veel belovend met een NR in 2.02.20. Daarna moesten Bert Sitters, Kroon en Jiskoot te veel toegeven en zat er niet meer in dan de twaalfde tijd (8.27.7). De finale-entree was 8.18.30!

In totaal bedroeg de oogst in de zeer fraaie (overdekte) Olympische arena 3 medailles, 7 finaleplaat­sen, 5 Nederlandse en 2 Europese records.

Yoyogi Gymnasium
Het Yoyogi Gymnasium was vooral vanwege de dakconstructie architectonisch een zeer fraai gebouw, dat later naast zwemmen voor diverse sportevenementen o.a. tennis en turnen werd gebruikt.

Dat er zo’n omvangrijke ploeg genade kon vinden in NOC-ogen was niet zo vreemd, gezien de goede naam die de Zwembond (ofwel de zwemmers en zwemsters) toen had. In 1962 immers had een ploeg bij de EK van Leipzig fantastisch gepresteerd, zodat in 1964 volgens hetzelfde stramien werd gewerkt zonder limieten of ingewikkelde selectieprocedures met puntensyste­men. Wel was de nationale titel­strijd in het Haagse Zuiderparkbad het belangrijkste kwalificatie moment, waar ook serietijden van belang waren. De herenploeg dankte zijn omvang aan de bezetting van drie estafettes.

In Tokio 1964 mochten ook weer drie deelnemers per land starten op een individueel nummer. In 1960 was slechts een tweetal deelnemers toegestaan.

De namen 

De zwemafvaardiging bij het vertrek naar Tokio op Schiphol.
Herkenbaar op de voorste rij v.l.n.r. staan de dames Gretta Kok,
Ria van Velsen, Ada Kok, Pauline van der Wildt, Erica Terpstra,
Betty Heukels, Annet Vlothuizen (leidster), Adrie Lasterie,
Truus Looijs en Marianne Heemskerk. 

Dames (alfabetisch)
Toos Beumer, Nereus: 100m vrije slag en 4x100m vrije slag est.
Klenie Bimolt, GZ&PC: 200m schoolslag en 4x100m wisselslag est.
Marianne Heemskerk, de Robben: 400m wisselslag pers.
Betty Heukels, PSV: 400m wisselslag pers.
Ada Kok, de Futen: 100 vlinder en 4x100m wisselslag est.
Gretta Kok, de Futen: 200m schoolslag
Adrie Lasterie, Naarden: 400m wisselslag en 100 vlinder; 4x100m wisselslag est. (reserve)
Truus Looijs, de Rijn: 200m schoolslag
Erica Terpstra, HZ&PC ‘s Gravenhage: 100 vrij, 4x100m vrije slag est. en 4×100 wissel est.
Ineke Tigelaar, de Robben: 400m vrije slag
Ria van Velsen, ZIAN:  100m rugslag
Winnie van Weerdenburg, ZIAN: 100m vrije slag, 4x100m vrije slag est.;
Bep Weeteling, Nereus: reserve 4x100m vrije slag est.; 400m vrije slag en 100m rugslag
Korrie Winkel, GDZ: 100m rugslag, 4×100 wisselslag est.
Pauline van der Wildt, SZC: 4x100m vrije slag est.


Medaillewinnaars in Tokio 4×100 wissel (zilver), 4×100 vrij (brons)
en Ada Kok(zilver 100 vlinder en 4×100 wissel

De 4×100 vrij- ploeg trad aan in de samenstelling Pauline van der Wildt (1.04.6), Toos Beumer (1.03.8), Winnie van Weerdenburg (1.02.6) en Erica Terpstra (1.01.0) – zie foto en maakte zich meester van het brons na een verwoed duel met Hongarije, dat 0,1 seconde na Nederland (4.12.0 ER) aantikte.

Achter de Verenigde Staten behaalden Korrie Winkel (rug 1.12.2), Klenie Bimolt (school 1.18.5), Ada Kok (vlinder 1.05.0) en Erica Terpstra (vrij 1.01.3) een zilveren medaille op de wisselslag estafette. Ada Kok moest op de vlinderslag een achterstand van twee lengtes op o.a. de Russinnen goed maken. En dat deed ze op formidabele wijze. Het eindresultaat van 4.37.0 beteken­de een Europees record. Adrie Lasterie zwom in de series de vlinder­slag.

Heren (alfabetisch)
Vinus van Baalen, Zwemlust:  100m vrijslag en 4x100m vrije slag est.
Johan Bontekoe, HPC: 400m vrije slag en 4×100 en 4x200m vrije slag est.
Jan Jiskoot, het Y: 400m wisselslag pers.
Ron Kroon, ZAR: 100m vrije slag
Dick Langerhorst, HZ&PC ‘s Gravenhage: 200m vlinderslag
Wieger Mensonides, ZIAN: 200m schoolslag
Henri van Osch, ZCG: 200m rugslag
Aad Oudt, ZIAN: 400m vrije slag, 4x200m vrije slag est.
Bert Sitters, het Y: 100m vrije slag
Hemmie Vriens, Surae: 200m schoolslag, 4x100m wisselslag est.
Jan Weeteling, Nereus: 200m rugslag

Ploegleiding
Sieb Bolman, chef d’équipe; Forbes Carlile, chef-coach; Ursula Carlile, assistente; Piet Verwoerdt, herenbegeleider; Iet Koster-Van Feggelen en Annet Vlothuizen-Foursoff, damesbegeleidster; Max van Gelder, masseur

Bizarre Olympische 100m rugslag Nida Senff in Berlijn 1936

Een naar het leven geteekend portret van onze kranige Nederlandsche zwemster Nida Senff door J.v.d.Linde Jr. (archief Ton Bijkerk)

Bizarre Olympische 100m rugslag Nida Senff in Berlijn 1936

Rugslagsuccessen
Eén van de quizvragen tijdens het programma van de KNZB-nostalgistendag op 5 september in Utrecht ging over Nederlandse rugslag successen in eerste helft van de vorige eeuw. Zeven Europese titels voor zeven verschillende zwemsters: Willy den Turk (1927), Marie Braun (1931), Rie Mastenbroek (1934), Cor Kint (1938), Ria van der Horst (1950), Geertje Wielema (1954) en Ria van Velsen (1962). Olympisch goud was er voor Marie Braun (1928) en Nida Senff (1936).

Meest bijzonder en zeker bizar was wel de overwinning van Nida Senff op de 100 meter rugslag in Berlijn 1936. Daarmee is zij in de Nederlandse zwemhistorie nog steeds de jongste gouden medaillewinnares op een individueel olympisch zwemnummer.

De 16-jarige in Rotterdam geboren Amsterdamse beleefde slechts een korte carrière, die nauwelijks drie jaar in beslag nam, maar door één incident in de herinnering bleef. Nida Senff viste ooit de meest besproken medaille uit het zwembad tijdens de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn. Zij veroverde haar goud op de 100 meter rugslag op een manier die nooit was vertoond of is herhaald. In de series was de ADZ-zwemster veruit de snelste en halverwege de finale lag zij ruim aan de leiding. Tot het noodlot toesloeg. Wat nooit eerder gebeurd was, Senff miste het keerpunt! Althans zij verzuimde volgens de reglementen de muur met de hand aan te raken voordat zij met haar voeten afzette.

Keerpunt gemist. Wat nu?
Om diskwalificatie te voorkomen zat er niets anders op dan terug te keren en alsnog aan te tikken. In een fractie van een seconde besloot zij tot die actie en hoopte daarmee in ieder geval een medaille veilig te stellen. Met goud had zij vanaf dat moment absoluut geen rekening gehouden. Vanuit een geslagen positie (zesde na de opnieuw uitgevoerde wending) sloeg zij tot groot enthousiasme van het verbijsterde publiek in het tweede deel alsnog ongenadig toe. Op de laatste meters moest zelfs landgenote Rie Mastenbroek, gevreesd om haar magistrale eindschot, er aan geloven en tikte Nida Senff als eerste aan.

http://vimeo.com 35253804 (kopieer de link, plak ‘m in de URL en scroll)

Nida Senff met trainster Mevr.De Dood-Koenen
na de 100m rugslag in Berlijn

Met de fenomenale alles-of-niets-race schreef de Amsterdamse zwemster Olympische geschiedenis op een nummer dat altijd al op het lijf van Nederlandse zwemsters geschreven leek te zijn. De 100 meter vormde in Berlijn toch al ‘hot news’, omdat titelverdedigster Eleanor Holm niet aan de start verscheen. De Amerikaanse werd wegens buitensporig drankgebruik op de bootreis naar Europa door chef de mission van haar land Avery Brundage (later ook IOC-voorzitter) uit de ploeg gezet!

De Olympische titel was internationaal het enige aansprekende wapenfeit van Nida Senff, de  wereldrecords op 5 rugslag afstanden even buiten beschouwing gelaten. Haar rijzende ster manifesteerde zich een jaar voor de Berlijnse Spelen en binnen korte tijd was zij ineens de beste van de wereld. In het na-Olympische jaar volgde nog een tweede Nederlandse titel op haar favoriete afstand, maar snel daarna zette de pupil van ADZ-trainster mevrouw A.S.de Dood-Koenen een punt achter haar korte, maar sensationele loopbaan.

Ouders van Toen
Dat had alles te maken met een man, die in het Olympisch jaar in haar leven kwam. Zijn naam was Stans Scheffer (22) en in Berlijn veroverde hij haar hart. Zijn olympisch blazoen was minder indrukwekkend, want hij zwom bij de mannen alleen de serie van de 100 meter rugslag. Wel behaalde hij drie Nederlandse titels en EK-brons in 1938 op de 100 rug.

Ouders van Toen, een dit jaar  (2020) verschenen boek, geschreven door Hans Scheffer

Zoon Hans Scheffer schreef een boek of beter gezegd doet een boekje open over het leven van zijn ouders met als titel “Ouders van Toen”, kroniek van een ontwrichte familie. Het boeiende relaas is niet in de boekhandel te verkrijgen, maar kan besteld worden bij ABC Amsterdam https://abc.nl

Ouders van Toen ISBN 978 94 925 6369 0 NUR 402

Toen Jolanda de Rover in 1984 Olympisch goud behaalde op de 200 meter rugslag ontmoette zij op een speciale bijeenkomst in Amstelveen twee andere coryfeeën uit haar woonplaats Amstelveen, Wielrenner Peter Post en Nida Coutourier-Senffe, een van haar voorgangsters met Olympisch zwembad. Ook Ada Kok (geheel rechts), 16 jaar eerder in Mexico winnares op de 200 vlinder, was bij die gelegenheid aanwezig!

Prominente ontmoeting in Amstelveen met v.l.n.r. Peter Post, Nida Coutourier-Senff, Jolanda de Rover en Ada van der Linden-Kok. (Foto Swimjos Archief)