In de kerstvakantie van 1971/1972 ging een KNZB-zwemploeg voor het eerst op trainingsstage naar Las Palmas op Gran Canaria. In de zwemkroniek van toen is als enige berichtgeving alleen bijgaande foto met vier zwemmers in badpakken.

Wel stond er als nieuwsfeit in de kranten dat Enith Brigitha in het 50 meter bad, waar getraind werd, tijdens een snel georganiseerde wedstrijd met en tegen de eveneens aanwezige Zweedse ploeg de 100 vrij won in 59.6. Daarmee was zij de eerste Nederlandse die deze afstand in lang bad  binnen de minuut zwom.

Enith Britgitha onder de minuut en Peter Prijdekker ziet alles anders!

Nadere informatie leerde dat in de Telegraaf een foto had gestaan van de gehele afvaardiging. Initiatiefnemer was Edgar Vos, een bekende modekoning uit die tijd.  Dat was op de vrije middag een welkome afleiding tussen de vele kilometers door.

Helemaal achteraan: Cora Schouten (VZC) links en Bert Bergsma (ZIAN); daarvóór: v.l.n.r. Marianne Vermaat (VZC), Josien Elzerman (ZIAN), Wijda Mazereeuw (EZV), Alie te Riet (Zwemlust), Truus Zantvoort (de Devel), Frieke Buijs (VZC) en Bob Schoutsen (de Dolfijn);

Voorste rij: v.l.n.r. Peter Prijdekker  (ZIAN), Astrid Verver (PSV), Henny Pentermann (Kon.AZ/HDZ), Enith Brigitha (Het Y), François van Kruijsdijk (PSV) -achter hem Anke Rijnders- , Tineke Hofland (ZIAN) en coutourier Edgar Vos.

Jonge garde doet Mexicogeneratie vergeten
Na de minder goede prestatie bij de Olympische Spelen van Mexico 1968, waar alleen Ada Kok met haar titel op de 200m vlinderslag zich kon onttrekken aan de algemene malaise, leek Nederland een sombere toekomst tegemoet te gaan.

Links Jo Schreurs in gesprek met Naardencoryfeeën Linda de Boer en Ton van Klooster tijdens een training in 1970

Maar vanuit dit sombere toekomst perspectief gloorde er hoop aan de horizon. De bouw van vele overdekte zwembaden had een gunstige uitwerking op het ontstaan van nieuwe zwemclubs. Bovendien was er niet langer meer één bondscoach die de dienst uitmaakte. Een viermanschap bestaande uit de heren Nico van Dam en Jo Schreurs (bondscoaches aan de bassinrand), Jan Jiskoot en André van der Sluis (opleidingen) werkte nieuwe plannen uit, waarbij ook geluisterd werd naar de clubtrainers. Deze werden ook ingeschakeld bij grote toernooien. Dat er genoeg talent was, was al merkbaar in 1971 toen Nederland de eerste van een reeks Achtlandenwedstrijden (West-Europa) voor de jeugd van 16 jaar en jonger won en in hetzelfde jaar in Rotterdam bij de EJK in zwembad ‘de Plompert’(een open bad op het Ahoy complex) succesvol was met zes gouden en vier zilveren medailles. In het landenklassement was alleen Oost-Duitsland sterker.

In de augustusmaand regende het records bij een drielandenwedstrijd in Wald Kraiburg (vlak bij München), terwijl bij de sterk bezette landenontmoeting in het kader van de Europa Cup de dames (gemiddelde leeftijd 17 jaar) opnieuw hun visitekaartje afgaven met de tweede plaats achter de DDR, maar vóór landen als de Sovjet-Unie en Hongarije. Dit evenement vond plaats in Bratislava. De mannen hadden het moeilijker, maar ook bij hun optreden in de B-afdeling was er een topscore van uitstekende resultaten en records.

Optimisme
Volop optimisme dus richting de Olympische Spelen in München, zeker omdat er al sneller werd gezwommen dan de OS-limieten, die in 1972 op de klokken moesten komen. Dankzij de frisse wind en beleidsideeën, gesterkt door een toevloed van jeugdige talenten, werd ook het plan geboren om al in de kerstvakantie een trainingsstage te beleggen in de warmte. De keuze viel op de Canarische Eilanden en de hoofdstad Las Palmas.

Josien Elzerman als rugslagzwemster, die uiteindelijk haar beste prestatie leverde in de estafette 4x100m vrije slag (vijfde)  

Uitgenodigd werden de opvallende zwemmers bij de Zomerwedstrijden als EJK Rotterdam. Drielandenwedstrijd in Wald-Kraiburg (Zuid-Duitsland) en de Europacup evenementen in Bratislava en Turijn.

Als Olympische kanshebbers golden vooral de meisjes, die uitblonken bij de EJK naast enkele EK-gangers van 1970. De gemiddelde leeftijd van de geselecteerden was 16,7 jaar! Voor heren was er minder plaats. De ‘oudgedienden’ Henny Pentermann en Bob Schoutsen (20 ja hadden Olympische ervaring opgedaan in Mexico 1968. De uit Zuid-Afrika overgekomen Peter Prijdekker was een aanwinst voor het mannenzwemmen.

Jong en onervaren
Er waren ook volstrekte nieuwelingen afkomstig van kleine, pas opgerichte clubs uit andere delen van Nederland dan de gevestigde orde uit Amsterdam (het Y), Den Haag (ZIAN), Vlaardigen (VZC).

Voor de 16-jarige Truus Zantvoort (foto van nu) was het allemaal onbekend en gloednieuw. Zij behaalde in de zomer van 1971 in zwembad Overbosch (Voorburg)) de titel op de 200m vlinderslag en presteerde ook heel goed (tweede en derde plaatsen) bij de internationale evenementen. Dat zij mocht gaan trainen met de andere toppers leek allemaal geweldig. Er was wel een probleem. “Het was zo nieuw, zo onbekend, dat ik er niet aan kon wennen en last had van heimwee. In Frieke Buijs (VZC) had ik een plezierige kamergenote met wie ik het zelfs aandurfde om ’s morgens vroeg van uit het hotel naar zee te gaan om daar te zwemmen. Dat mocht helemaal niet van de leiding, het was wel erg leuk. Het was moeilijk om echt in de ploeg te worden opgenomen. Niemand kende mij en ik kende vrijwel niemand, behalve de meiden van VZC Vlaardingen, met wie ik zwom in de kring Rotterdam. Mijn club was De Devel uit Zwijndrecht en mijn trainer was Arie Florusse”, vertelde zij onlangs via de telefoon.

Hoewel Truus Zantvoort tot de Olympische kandidaten behoorde, kwam het er niet van. Ze had boven dien de pech onzacht met een glazen deur in aanraking te komen en dat kostte haar enkele weken herstel in een ziekenhuis. Zij denkt toch met plezier terug aan haar tijd als zwemster.

Terug naar Toen

Nico van Dam in München 1972
En de Olympische Spelen in München? Maar liefst 14 dames en 7 heren reisden naar de Beierse hoofdstad. “Nee, geen medailles, maar wel een reeks records (12 records) en goeie prestaties”, blikt coach Nico van Dam terug. “De concurrentie was moordend voor de onervaren ploeg met Olympische debutanten. Drie deelnemers per land en dat met acht plekken voor de finale. Australië, de USA, twee Duitslanden (Oost- en West Duitsland) en Rusland.”

Bij een kringwedstrijd in juni 1982 in Breda kreeg Annemarie Verstappen van haar trainer Honk Veldman (BZV Solar) de opdracht om op de 200 meter vanaf het startsignaal voluit te gaan en heel snel te openen. Deze aanpak paste wel in de voorbereiding naar de WK 1982, zo vertelde hij mij telefonisch, die een paar maanden later zouden worden gehouden. De eerste twee banen gingen in 58 seconden en dat stond gelijk aan een soort zelfmoordpoging op weg naar de volgende honderd meter. De toen zestienjarige zwemster kwam dan ook min of meer aanspoelen en andere trainers konden niet nalaten Veldman met enig leedvermaak te wijzen op onverstandige coaching. Maar de tijd van 2.01.7 was wel een pr. Zelf vond ik het ook wel gewaagd. Maar een verslaggever moet vooral luisteren en zijn oordeel voor zich houden.

Met trainer/coach Honk Veldman en
de laatste instructies. @Swimjos Archief

Oost-Duitse zwemsters waren net mannen
In augustus herhaalde de Brabantse haar tactiek bij de wereldkampioenschappen in Guayaquil, een havenstad in Ecuador. Dat toernooi was zij goed begonnen met zilver op de 100 vrij op slechts 0,1 seconde van de struise Oost-Duitse Birgit Meineke. Bij vertrek op Schiphol twee weken eerder had zij er zin in, hoewel het allemaal spannend was. Eerste grote vliegreis, eerste keer Zuid-Amerika en haar eerste WK. In een terugblik van het Brabants Dagblad van zaterdag 8 augustus kwam zij terug op haar ervaringen. “Spannend, natuurlijk, maar de ploeg was heel leuk met enkele leeftijdsgenoten. Oost-Duitse zwemsters waren onverslaanbaar. Het waren net mannen met hun sterke bovenarmen, niet normaal. Vergeleken met hen was ik maar een schriel meisje. Maar ik voelde me vanaf de eerste dag goed in vorm, zowel op de 100 als de 200 meter en ik had weinig last van spanning.”

De Nederlandse ploeg (9 dames en 6 heren) van bondscoach Bert Sitters was goed geacclimatiseerd dankzij de drie weken voorbereiding in Guayaquil en dat was een goede greep geweest van de ploegleiding, die verder bestond uit chef d’équipe Wil Storm, de coaches Wim Geurtsen en Rian Smit, fysiotherapeut Arnold en dokter Henk Elzerman Sr.

Ineenstorting
Internationale volgers op de perstribune hielden hun hart vast en voorspelden een totale ineenstorting van de Nederlandse, die meer bekend stond als een gevaarlijke sprintster (zij had inmiddels zilver veroverd op die afstand) dan een tactisch gelouterde 200 meter zwemster. De favoriete, Birgit Meineke, tot dan toe de snelste in de wereld, zou ongetwijfeld toeslaan op de laatste meters, zo werd algemeen aangenomen. Verstappen, als vierde geplaatst voor de finale, gaf echter geen krimp en twijfelde alleen een beetje toen zij op 150 meter nog steeds als eerste keerde. “Straks word ik wereldkampioen, flitste het door me heen en daarna herpakte ik me direct  en kon me net op tijd concentreren op mijn slagen.”Hoewel haar voorsprong slonk tikte zij aan in een tijd onder de twee minuten en mocht zich  volstrekt onverwacht de wereldkampioene noemen! Een schitterend cadeau voor haar moeder, die in Nederland haar verjaardag vierde zonder dochterlief.
De sensatie was compleet toen ook Annelies Maas als derde finishte. “Het stadion ging uit zijn dak, want voor het eerst was een Oostduitse  zwemster verslagen. Ik zwaaide maar een beetje naar het publiek, want op een baanlijn gaan zitten of uitbundig juichen dat kwam niet bij me op. Ik was een heel bedeesd meisje en wist niet wat me overkwam”, vertelde zij 38 jaar na deze stunt aan verslaggeefste Natasja Weber.

Flabbergasted
Een absoluut kunststukje waar zij volgens de flash-interviews in de Mixed zone direct na de wedstrijd ‘flabbergasted’ ofwel sprakeloos (verbijsterd) van was. De MAVO-scholiere was inderdaad geen prater en waarschijnlijk ook totaal verrast dat haar prestatie met goud beloond was.

De WK in de Zuid-Amerikaanse havenstad Guayaquil maakten van Annemarie Verstappen uit het Brabantse Kruisstraat, een klein dorp in de gemeente Rosmalen, een Nederlandse zwemster van naam. Na de Tour de France viel er niet zoveel te beleven voor Nederland was de algemene gedachte. Nou ja, de NOS-televisie was niet naar Zuid-Amerika afgereisd  en Jos van Kuijeren moest het voor de NOS- radio doen met behulp van een gewone telefoon zonder technische ondersteuning van een producer. Nederland werd verder op de hoogte gehouden door krantenverslaggevers Hans van Wissen (Volkskrant) en Joop van der Flier (ANP). Ook Speedo was er bij in de persoon van Ada Kok! De aanwezige volgers hadden het goed gezien: Nederland eindigde in het landenklassement als zesde en moest bij de dames alleen grootmachten Oost-Duitsland (DDR) en de USA vóór zich dulden. Naast de vier medailles bestond de positieve balans ook uit 17 finaleplaatsen en 20 Nederlandse records (inclusief 6 jeugdrecords).

Na Guayaquil zwom Annemarie Verstappen nog vier jaar door op topniveau. Bij de WK in Madrid was zij vooral op dreef in de estafettes (3xbrons), Nooit meer voelde zij zich zo ontspannen als in 1982. Wel genoot zij van de extra’s, die een topsportloopbaan ook kan opleveren zoals een bezoek aan Australië in januari 1987 op uitnodiging van de toen bekende trainer Bill Sweetenham. In haar leven na de sport werkte zij kort voor de badpakkenfirma Golden Cup, trouwde zij en ging verder onder de naam Annemarie Janssen. Twee dochters Stephanie en Frederique (EJK 2015 Bakoe) traden in haar voetsporen. Zoon Vincent werd een bekend beroepsvoetballer en speelde o.a. voor het Nederlands elftal. En dus waren vader en moeder Janssen veelvuldig op de voetbaltribune te vinden. En zij nodigden mij uit om dat ook eens te doen bij een wedstrijd van AZ in Alkmaar. Ik mocht na afloop ook mee naar het spelershome. En dat zijn weer leuke dingen voor een zwemjournalist!

Sportvrouw van het Jaar
Dankzij de wereldtitel werd Annemarie Verstappen verkozen tot Sportvrouw van het Jaar in een live-uitzending van de AVRO-televisie. Provinciale jury’s bepaalden de uitslag en na een spannende nek-aan-nek race versloeg zij tafeltennister Bettine Vriesekoop (die dat verlies maar moeilijk kon accepteren) en Annelies Maas.

De Amerikaanse zwemmer en acteur Johnny Weissmuller werd op 2 juni 1904 als zoon van een Etnische Duitser geboren in Timisuara op de grens van Hongarije en Roemenië (toenmalige Oostenrijk-Hongaarse rijk) en kreeg de naam János Weissmüller. Toen het ventje zeven maanden oud was emigreerde het gezin Weissmuller naar de USA. Familie in Chicago ving Johnny en zijn ouders op, maar korte tijd later vestigden zij zich in de mijnstad Windber in Pennsylvania. Enige jaren later woonde de Weissmullers in Chicago, waar vader een bar uitbaatte en aan de drank raakte. Na de scheiding van zijn ouders groeide Johnny Weissmuller op bij zijn moeder. Over deze zwemmer, die na een stormachtig en bewogen leven overleed in 1984, is veel geschreven en te zien. 

Olympische Spelen
Al op jonge leeftijd ging Johnny Weissmuller zwemmen op advies van een huisarts, die zijn borstkas wat iel vond. Vele jaren later, toen hij echter door de zwemsport een behoorlijk  gespierd lichaam had gekregen, bracht een vriend hem in contact met ‘Big’ Bill Bachrasch, die zijn weldoener zou worden. Het contact met deze corpulente trainer verliep af en toe stormachtig. Hij moest al het aangeleerde vergeten en zweren dat hij alle opdrachten uitvoeren zonder vragen te stellen. “Je zult mijn slaaf zijn en me haten, maar uiteindelijk zul je ieder record breken dat je maar wilt”, zou de autoritaire coach wel eens gezegd hebben. De strenge trainer verscheen niet in trainingspak aan de badrand, maar was graag gekleed in een driedelig kostuum en een hoed. Ook een dikke sigaar behoorde bij zijn verschijning.
Tussen de bedrijven door werkte de jonge Johnny Weissmuller in het Plaza Hotel als piccolo en oefende en trainde hij in zijn vrije tijd bij de Illinois Athletic Club.

Links: Twee Olympische grootheden:  Weissmuller en de man van Hawaii Duke Kahanamoku
Rechts: De jonge Weissmuller en zijn ontdekker en trainer Bill Bachrasch (foto’s Musee Olympique Lausanne)

Weissmullers talent was aangeboren. Nieuw voor de twintiger jaren van de vorige eeuw was het accent op vooral de armen en nauwelijks benen. Zonder ooit te klagen slikte de jongen al zijn eisen en ontwikkelde een krachtige slag waardoor hij hoog in het water kwam te liggen. Bachrasch legde daarbij de nadruk op de hoofdhouding om voldoende zuurstof naar binnen te krijgen. Als er geen afscheiding van de baanlijnen met kurkdrijvers, legde de trainer soms zijn hoed op de rand van het bad en vroeg de kampioen daar recht op af te zwemmen.

Toen  Weissmuller een paspoort aanvroeg gaf hij als geboorteplaats Windber, Pennsylvania op, waardoor hij als Amerikaan mee kon doen aan internationale wedstrijden.Op 9 juli 1922 verbeterde hij het wereldrecord van Duke Kahanamoku (1.00.4) op de 100 meter vrije slag en bracht het in een 25 meterbad op 58,4 seconden. Daarmee was hij de eerste zwemmer ter wereld, die de afstand binnen de minuut kon afleggen. Twee jaar later was hij in Miami zelfs een seconde sneller met 57.4,
Op deze afstand zegevierde hij ook op de Olympische Spelen van 1924 en 1928. Bovendien was hij ook de snelste op de 400 meter vrije slag en maakte hij deel uit van het team, dat won op de 4x200m vrije slag estafette.
Ook op de Olympische Spelen in 1928 in Amsterdam won Johnny Weissmuller twee gouden medailles: 100 vrij en de estafette, op de 400 meter werd het brons.

Metro-Goldwyn-Mayer

Na de Olympische Spelen in Amsterdam verzorgde Johnny Weissmuller een groot aantal zwemdemonstraties in veel Amerikaanse steden . In 1928 maakte hij  ook voor het eerst kennis met de filmwereld. Dat ging niet zonder slag of stoot. Hij liet zich pas ‘verleiden’ tot een screentest toen hem ontmoetingen met topsterren als Greta Garbo en Clark Gable in het vooruitzicht werden gesteld. Toen anderen een producer erop attent maakte dat hij een Olympisch kampioen zwemmen was, ging het balletje pas echt rollen. Uiteindelijk tekende Weissmuller een zevenjarig contract met Metro-Goldwyn-Mayer. ‘Tarzan the ape man’ (1932) betekende de internationale doorbraak van Weissmuller als acteur. Deze rol werd eerder gespeeld door Elmo Lincoln, maar werd beroemd gemaakt door Johnny Weissmuller. Voor altijd zou zijn naam in verband worden gebracht met de stoere filmster met een ‘beperkt’ vocabulaire (Me Tarzan, you Jane). De kreet werd alleen maar in zijn eerste productie gebruikt! Een andere topzwemmer uit die tijd was Buster Crabbe en ook hij maakte furore op het witte doek . Deze 16-voudige wereldrecordhouder en Olympisch kampioen 400 meter vrije slag in Los Angeles 1932 speelde in maar liefst  170 films, …….nadat hij was afgewezen voor Tarzan.

Swimming Hall of Fame
Hoe prominent Weissmuller wel was, kwam niet alleen tot uiting in de filmwereld. Dankzij zijn in het zwembad opgebouwde faam riep de internationale sportpers hem uit de beste sportman van eerst helft 20-ste eeuw en uiteraard werd hij opgenomen in de Swimming Hall of Fame in Fort Lauderdale in Florida. Dat overkwam ook Buster Crabbe. Toen Ada Kok in gezelschap van Klenie Bimolt in 1965 op uitnodiging deel namen aan wedstrijden in Los Angeles was dat een prachtige gelegenheid om met beide heren op de foto te gaan. Ada zelf werd in 1976 opgenomen in de Amerikaanse Hall of Fame.

Weissmuller in Nederland
Bij de Olympische Spelen in 1928 was Weissmuller een zeer bekende en geliefde verschijning, die handtekeningen uitdeelde en met ieder die dat wilde op de foto ging. Toegegeven, er waren geen sociale media, maar in de Zwemkroniek van die tijd haalde de Amerikaan het nieuws als hij weer eens een wereldrecord zwom. Een van de lezers stak zijn bewondering niet onder stoelen of banken en schreef zelfs een lofdicht op zijn idool.

Donderdag 9 juli jl. was filmster-zwemmer Johnny Weissmuller onderwerp van gesprek in de sporthistorische rubriek van het NPO 1 Programma Langs de Lijn en Omstreken (Radio), waar schrijver dezes ook aan mocht meewerken.
Johnny Weismuller, kampioen in het zwembad en Tarzan op het witte doek: https://www.nporadio1.nl/langs-de-lijn-en-omstreken/onderwerpen/61552-2020-07-09-johnny-weismuller-kampioen-in-het-zwembad-en-tarzan-op-het-witte-doek

(deze link in de browser plakken)

Zwembad De Houtvaart in Haarlem

Nog steeds wordt de gevel van zwembad de Houtvaart in Haarlem gekenmerkt door een afbeelding van Johnny Weismuller, die daar voorafgaand aan de Olympische Spelen van Amsterdam 1928 menig training afwerkte. Reden voor Marcel Tabbers, Simon Franken (voormalig HPC-er en jeugd international) en een Italiaanse vriend om met deze beroemdheid van weleer virtueel op de foto te gaan vóór zij in het water doken.

Tot slot
(Bronnen: Encyclopedia of Swimming 1971 Pat Besford, De Olympische Spelen 1896-2004 van Athene tot Athene, Wikipedia, YouTube, https://www.google.nl/search?q=Johnny%20Weissmuller&id_event=5f1167aff9a74b7257d9e731#r)